Η Λέσβος και τα ακούσματα της

Η Λέσβος και τα ακούσματα της 

 «Η Κιβωτός του Αιγαίου»

 

 Ο μουσικός Νίκος Παραλής ή «Λαβίδας» (ούτι) και ο Σόλωνας Λέκκας (τραγούδι) κατά τη διάρκεια ηχογράφησης του ερευνητικού προγράμματος «Κιβωτός του Αιγαίου» στην ταβέρνα «Μπουντρούμι» στη Μυτιλήνη Λέσβου, στις 01/02/1997.

     Η Λέσβος έχει αναδείξει πολλούς αξιόλογους μουσικούς και πολυμελή μουσικά σχήματα. Μέχρι την εποχή του ραδιοφώνου και των πρώτων ηχογραφήσεων, τη δεκαετία του 1960, η μουσική αποτελούσε μέρος της προφορικής παράδοσης των ανθρώπων που έζησαν και γλέντησαν μ' αυτή. Έτσι πολλά ονόματα μουσικών έφτασαν μέχρι τις μέρες μας μέσα από τη συλλογική μνήμη. Δυστυχώς σήμερα υπάρχουν σχετικά λίγα στοιχεία για τους παλαιότερους μουσικούς, τη δεξιοτεχνία τους, τα όργανα, το ρεπερτόριο και τις ευρύτερες μουσικές πρακτικές του παρελθόντος. Όμως για τους τελευταίους μουσικούς των αρχών του 20ού αιώνα, καθώς και για τους σύγχρονους, διαθέτουμε ως πολύτιμη πηγή πληροφόρησης και προσέγγισης τον αυτοβιογραφικό τους λόγο και τη συλλογική προφορική μαρτυρία, που καλύπτουν με επάρκεια το λεσβιακό μουσικό τοπίο.
      Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος "Κιβωτός του Αιγαίου" ολοκληρώθηκαν πολλές συνεντεύξεις παλαιότερων, αλλά και νεώτερων μουσικών. Επιλέξαμε την παρουσίαση τριών εκτεταμένων και αρκετών σύντομων βιογραφικών σημειωμάτων, για να αποδώσουμε μια εικόνα των μουσικών δρωμένων του νησιού μέσα από τις βιογραφίες των συντελεστών τους. Η επιλογή μας δεν είναι αξιολογική αλλά ενδεικτική, με δύο συγκεκριμένα κριτήρια: α) την παρουσίαση ορισμένων ειδικών κατηγοριών μουσικών, που αποσκοπεί σε μια εις βάθος ανάλυση των λεσβιακών μουσικών δρωμένων β) την παρουσίαση μουσικών από διάφορα χωριά και κωμοπόλεις της Λέσβου, που αποβλέπει σε μια εκτατική επισκόπηση των λεσβιακών μουσικών δρωμένων.

Εκτενή Βιογραφικά σημειώματα μουσικών της Λέσβου 

Μανώλης Παντελέλης, επαγγελματίας βιολιστής από το Παλαιοχώρι Πλωμαρίου.

Πάνος Πράτσος, ερασιτέχνης μουσικός (βιολί, μαντολίνο) και τέως Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου "Η Ανάπτυξη", με πολυποίκιλη πολιτιστική δραστηριότητα στην Αγιάσο της Λέσβου. Σόλων Λέκκας, ερασιτέχνης τραγουδιστής από την Πηγή της Λέσβου.

Συντομή Βιογραφία Μουσικών απο την Λέσβο

Ζαφειρίου Κώστας (σαντούρι, μπουζούκι) - Αγιάσος Μουτζουρέλλης Μιχάλης (κλαρίνο) - Αγιάσος Ρόδανος Σταύρος (κιθάρα) - Αγιάσος Ρόδανος Χαρίλαος (βιολί) - Αγιάσος Σουσαμλής Γιάννης (σαντούρι) - Αγιάσος Σουσαμλής Παναγιώτης (τρομπόνι, ντραμς) - Αγιάσος Βερβέρης Παναγιώτης (βιολοντσέλο) - Πλωμάρι Ρουμελιώτης Ηλίας (σαντούρι, κιθάρα, τραγούδι) - Πλωμάρι Βερβέρης Γιάννης (βιολί) - Ακράσι Γανώσης Γιώργος (σαντούρι, ντραμς) - Παλαιοχώρι Χρήστου Παναγιώτης (βιολί) - Πλαγιά Χρήστου Στρατής (ακορντεόν, κιθάρα) - Πλαγιά Γιαννής Στρατής (κιθάρα, τραγούδι) - Μανταμάδος Κυριακόγλου Μιχάλης (βιολί, ακορντεόν, κιθάρα, αρμόνιο) - Κάπη Κυριακόγλου Στρατής (ακορντεόν, μπουζούκι) - Κάπη Βουγιούκας Γιάννης (νταούλι, μπουζούκι) - Σκουτάρος Κρανιδιώτης Δημήτρης (κλαρίνο, σαντούρι) - Σκουτάρος Παντελίδης Βασίλης (κλαρίνο) - Σκουτάρος Παντελίδης Χρήστος (κορνέτα) - Σκουτάρος Παραλής Νίκος (ούτι, βιολί, τραγούδι) - Ερεσός Κωνσταντέλλης Κονδύλης (σαντούρι, ντραμς) - Σκόπελος (περιφέρεια Γέρας)

       Η Βάση Δεδομένων «Αρχείο μουσικού πολιτισμού Β. Αιγαίου», δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Ανάπτυξη πρότυπου ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος για τη φιλοξενία, διαχείριση και αξιοποίηση του πολιτιστικού περιεχομένου της αιγαιοπελαγίτικης μουσικής παράδοσης», με την ευθύνη του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου Σωτήρη Χτούρη.
Σε αυτήν περιλαμβάνεται και είναι προσβάσιμη σε όλους η ενότητα «Κιβωτός του Αιγαίου» – Μουσικά σταυροδρόμια στο Αιγαίο. Λέσβος 19ος- 20ός αιώνας» που είναι ένα πλήρες αρχείο παραδοσιακών τραγουδιών, αρχείο και βιογραφίες παραδοσιακών τραγουδιστών, οργάνων κλπ.
Οι σχετικές πληροφορίες για τη μουσική της Λέσβου είναι από αυτή τη σελίδα, που αξίζει οπωσδήποτε να επισκεφθήτε!
     Η μουσική της Λέσβου επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις μουσικές πρακτικές που παγιώθηκαν στα μεγάλα αστικά κέντρα της Μ. Ασίας. Από το 18ο αι. η Λέσβος συνδέθηκε στενά με αυτά τα κέντρα και ιδιαίτερα με τη Σμύρνη και (σε κάπως μικρότερο βαθμό και με) την Κωνσταντινούπολη, τόσο όσον αφορά τις οικονομικές δραστηριότητες, όσο και τις ευρύτερες κοινωνικές πρακτικές.
     Η σύνδεση ενισχύθηκε από την ένταξη της Λέσβου σε ένα μεσογειακό και ευρύτερο ευρωπαϊκό δίκτυο διακίνησης προϊόντων, που προώθησε τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς στο νησί, καθώς και την παραγωγή και διακίνηση ελαιόλαδου και συναφών προϊόντων, όπως για παράδειγμα το σαπούνι. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι επιρροές και οι επιδράσεις που δέχτηκε η Λέσβος από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Μ. Ασίας και την ευρύτερη μικρασιατική κουλτούρα, ήταν σημαντικές.
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τις αμοιβαίες ανταλλαγές και επιρροές στη μουσική κουλτούρα πριν από τα τέλη του 19ου αι., αλλά τα κοινά στοιχεία είναι εμφανή σε μια σειρά από ερασιτεχνικές μουσικές πρακτικές που αφορούν σε φωνητικά τραγούδια του «κύκλου του χρόνου» (κάλαντα, άσεμνα, σκωπτικά και αφηγηματικά αποκριάτικα τραγούδια, Μοιρολόι ή Καταλόγι της Παναγιάς, χελιδονίσματα, κ.ο.κ.), καθώς και σε τραγούδια του «κύκλου της ζωής» (νανουρίσματα, παιδοτράγουδα, παινέματα του γαμπρού και της νύφης, μοιρολόγια, κ.ο.κ.).
Αυτό που είναι βέβαιο, είναι ότι, από τα τέλη του 19ου αι., η μουσική κουλτούρα της Λέσβου αναδιαμορφώθηκε σύμφωνα με τα μικρασιατικά πρότυπα της εποχής: καταγράφεται η δημιουργία συγκροτημάτων (κομπανιών) στα οποία συμμετείχαν επαγγελματίες ή ημι-επαγγελματίες μουσικοί, οι οποίοι ήταν (συνήθως) εξειδικευμένοι ως προς τα όργανα που έπαιζαν, ενώ διέθεταν πρακτικές ή και θεωρητικές γνώσεις μουσικής, που είχαν αποκτήσει μετά από μια περίοδο επίσημης ή ανεπίσημης μαθητείας.
     Τα συγκεκριμένα συγκροτήματα ήταν αρχικά πολυπρόσωπα, αφού στη σύνθεσή τους συμπεριλάμβαναν μουσικούς που έπαιζαν βιολί, σαντούρι, κρουστά (αρχικά συνήθως νταβούλι, και, αργότερα, μετά τη δεκαετία του 1950, ντραμς), μπασαβιόλα ή κοντραμπάσο, κλαρίνο, αλλά και χάλκινα πνευστά, δηλαδή τρομπέτα (κορνέτα), τρομπόνι, ευφώνιο, και (σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και) σαξόφωνο. Το ούτι ήταν επίσης γνωστό στη Λέσβο, τουλάχιστον από τις αρχές του 20ου αι., αλλά το χρησιμοποιούσαν συνήθως μεμονωμένοι επαγγελματίες ή ημι-επαγγελματίες μουσικοί και σπάνια εντάχθηκε συστηματικά σε κομπανίες.
     Μετά τη δεκαετία του 1940, οι κοινωνικοοικονομικές συνέπειες του εθνικού διχασμού και του εμφυλίου πολέμου, προώθησαν σταδιακά τη δημιουργία πιο ευέλικτων και ολιγομελών μουσικών σχημάτων που συμπεριλάμβαναν βιολί, σαντούρι (σε ορισμένες περιστάσεις), κιθάρα, κρουστά και κλαρίνο, ενώ, μετά τη δεκαετία του 1950, και ακορντεόν. Ακολούθησε η εισαγωγή του μπουζουκιού, το οποίο σε σύντομο χρονικό διάστημα ανέλαβε τον ηγετικό ρόλο στη μουσική επιτέλεση κάθε κομπανίας, ενώ στη συνέχεια (περίπου από τη δεκαετία του 1960) και του αρμόνιου, οπότε ο πυρήνας της σύνθεσης των κομπανιών εστιάστηκε σε μπουζούκι, κιθάρα, αρμόνιο, ντραμς και επικουρικά κλαρίνο ή/και βιολί και σπανιότερα σαντούρι.
     Το μουσικό ρεπερτόριο των κομπανιών συμπεριλάμβανε μια μεγάλη ακολουθία από αμανέδες, «σαρκιά» (έντεχνες μελωδίες της Ανατολής με ποικίλη ρυθμική αγωγή), συρτά, μπάλλους, καρσιλαμάδες, ζεϊμπέκικα, γρήγορα χασαποσέρβικα (γνωστά και ως ρούσικα), αλλά και «ευρωπαϊκά», όπως ήταν γνωστό στην τοπική διάλεκτο ένα σύνολο αποσπασμάτων από όπερες και κυρίως οπερέτες, βαλς, ταγκό, φοξ-τροτ, κ.ο.κ. Σταδιακά το ρεπερτόριο περιορίστηκε ως προς την ποικιλία των σκοπών και τραγουδιών: μετά τη δεκαετία του 1950 έπαυσε σταδιακά η επιτέλεση των «σαρκιών», η ζήτηση για αμανέδες περιορίστηκε σε ένα ειδικό κοινό «μερακλήδων», ενώ η ζήτηση για τα «ευρωπαϊκά» μηδενίστηκε σχεδόν μετά τη δεκαετία του 1960.
    Οι εκτελέσεις των συρτών, μπάλλων, καρσιλαμάδων και ζεϊμπέκικων τυποποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό και πολλές παραλλαγές ξεχάστηκαν, ενώ περιορίστηκε γενικότερα ο αριθμός των γνωστών σκοπών και τραγουδιών. Από τη δεκαετία του 1950 το λεσβιακό ρεπερτόριο των κομπανιών άρχισε να εμπλουτίζεται από λαϊκά τραγούδια πανελλήνιας απήχησης, ενώ μετά τη δεκαετία του 1990, έχει προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό στα πανελλαδικά δεδομένα.
    Παρ’ όλα αυτά, στα λεσβιακά πανηγύρια οι (σχετικά) λίγες κομπανίες μουσικών που απομένουν ενεργές εξακολουθούν να παίζουν αρκετούς «μικρασιάτικους» σκοπούς και τραγούδια, που έχουν ενσωματωθεί και στις επιλογές ενός νεανικού ακροατηρίου, πέρα από τους παλιούς «μερακλήδες».