Η ΛΕΣΒΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΑΝΕΔΕΣ

Ο Αμανές στην Ελλάδα

 

Ο Ελληνικός λαός αναγνώρισε στο είδος αυτό όχι μόνο τη Βυζαντινή συνέχεια αλλά και την απαρχή των ασμάτων των αρχαίων ραψωδών που με την ίδια ακριβώς φόρτιση ξεκίναγαν την απαγγελία των Ομηρικών περικοπών στα διάφορα συμπόσια, με αποτέλεσμα οι Έλληνες αμανετζήδες να δημιουργήσουν ένα ελαφρύτερο είδος αμανέ, λιγότερο βαρύ και μονότονο και περισσότερο ευπρεπές και εύηχο αντικαθιστώντας το κλαυθμηρό ύφος με υμνωδικά στοιχεία.
Αν και το είδος αυτό απαντιώταν στον ελληνικό χώρο από παλαιότερα, το 1877 φαίνεται πως άρχισε ν΄ απασχολεί τους τότε συνθέτες και στιχουργούς. Η πρώτη ηχογράφηση αμανέδων έγινε το 1906, στην Αθήνα, και περίπου τον ίδιο χρόνο και στην Κωνσταντινούπολη.
Πρώτοι αμανετζήδες φέρονται ο Καρίπης (που το πραγματικό του επίθετο ήταν Καριπόπουλος) και ο Μιχάλης ο επονομαζόμενος "Νταλκάς" από τους πολλούς νταλκάδες, σεβντάδες και σεκλέτια που παρουσίαζαν τα τραγούδια του. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 7 Νοεμβρίου του 1934 το Κεμαλικό καθεστώς στη Τουρκία απαγόρευσε αυτό το είδος του τραγουδιού σε ολη τη τουρκική επικράτεια με τη δικαιολογία ότι ήταν συνυφασμένο με τους Έλληνες και την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τρία χρόνια μετά το 1937 το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά με ιδιαίτερη διάταξη απαγορεύει το είδος αυτό σε όλη την ελληνική επικράτεια θεωρούμενο ως καθαρό είδος τουρκικού τραγουδιού. Έτσι επίσημα το είδος αυτό εξωβελίστηκε και από τις δύο Χώρες!
Όμως και παρά τη σύγχρονη τάση εκ της ξενηλασίας και του «μοντερνισμού» που καταπολέμησε επιπρόσθετα το είδος αυτό, δε έπαψε να αποτελεί τουλάχιστον ο ελληνικός αμανές, από τη μακρά περίοδο συμβίωσης με τους Τούρκους, μέρος αναπόσπαστο της λαϊκής μας μουσικής και παράδοσης.

 Ένας από τους χαρακτηριστικούς αμανέδες είναι κι ο ακόλουθος:

Κρυφή πληγή είναι αδύνατον να λάβει σωτηρία

γιατί σ΄ αυτή τη συμφορά εσύ σαι η αιτία.

Επίσης από τον κύκλο των "αμανέδων", πολλοί σύγχρονοι στίχοι λαϊκών τραγουδιών και στιχουργημάτων οφείλουν την καταγωγή τους. Χαρακτηριστικός ήταν ο τιτλοφορούμενος αμανές "Χιτζάζ" που τραγούδησε ο Κ. Θωμαΐδης:

Στον κόσμο αυτό με πολεμούν τέσσερα εναντία:

το αχ, το βαχ, τ΄ αλοίμονο και η απελπισία

Τους στίχους αυτούς είχαν μεταβάλει οι Έλληνες στρατιώτες που τραγουδούσαν στα στρατόπεδα:

Μεσ΄ το στρατό απέκτησα τα τέσσερα βραβεία:

το αχ, το βαχ, τ΄ αλοίμονο και την απενταρία.

Πολλοί σύγχρονοι μουσικοί ερευνητές θεωρούν το είδος του αμανέ να συγγενεύει με το κλέφτικο, το ριζίτικο, με το λεγόμενο της τάβλας το μοιρολογίστικο όπου κυριαρχεί ο πόνος, το παράπονο και κάποιος καημός.



 
Οι πολλές συστάσεις περιττεύουν: όταν μιλάμε για τον Σόλωνα Λέκκα, αναφερόμαστε απλώς στη μεγαλύτερη φωνή της παράδοσης στη Λέσβο.

«Ξέρεις ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν αμανετζή και έναν τραγουδιστή; Ο τραγουδιστής όποτε του πεις, είναι έτοιμος να σου τραγουδήσει ό,τι θέλεις. Ο αμανετζής, όμως, πρέπει να το νιώθει, να έχει μέσα του πόνο, σεβντά, μόνο έτσι θα βγει ο αμανές σωστός. Κατά παραγγελία αμανές, δεν είναι αμανές».Ο πιο παλιός και πιο καλός αμανετζής στη Λέσβο, ο Σόλων Λέκκας, από το χωριό Πηγή, με πάνω από τέσσερις δεκαετίες στον χώρο του τραγουδιού, είναι ο πιο κατάλληλος άνθρωπος για να μας μυήσει στον πλούτο της μυτιληνιάς μουσικής. Σε αμέτρητα πανηγύρια στη Λέσβο, αλλά και σε γιορτές και σε εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό, ο Σόλωνας κρατάει ψηλά χρόνια τώρα τη σημαία μιας παράδοσης και ενός πολιτισμού που πρέπει να διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού.
Δεν υπάρχει τραγούδι ή μελωδία από τη Μικρασία και την Πόλη, σε όποια παραλλαγή κι αν θέλεις, που να μην το έχει χιλιοτραγουδήσει ο μερακλής Σόλωνας, που να μην ξέρει το κάθε γύρισμα, το κάθε τσάκισμα της φωνής, την κάθε νότα. Τι κι αν δεν είναι επαγγελματίας τραγουδιστής; «Χιλιάδες τραγούδια, που στο ένα χωριό τα λέν’ έτσι, στο άλλο αλλιώς· μετά από τόσα χρόνια πια, τα 'χω μάθει όλα».
Κι η αλήθεια είναι πως ο Σόλωνας είναι περιζήτητος παντού. Ολοι θέλουν ν' ακούσουν από κείνον την Πέργαμο, με τον δικό του τρόπο, το μερακλίδικο, που κανείς δεν μπορεί να αντιγράψει. Κι όσο για τον αμανέ, που λέγαμε, σαν τον ρωτήσεις, ο Σόλωνας έχει μια δικιά του παρομοίωση που δεν είναι πρέπον να γράψουμε, αν τον συναντήσετε όμως στη Μυτιλήνη ζητήστε του να σας τη διηγηθεί και θα μας θυμηθείτε!